Αλληλοπάθεια: η μάχη των φυτών!

Ένα από τα φαινόμενα που μελετά συστηματικά η γεωπονική επιστήμη τα τελευταία χρόνια είναι η αλληλοπάθεια.  Η λέξη έχει ελληνική ρίζα και αποτελείται από δύο συνθετικά: τη λέξη άλληλος που σημαίνει ο ένας τον άλλο ή αμοιβαία και τη λέξη πάθος.

Ο όρος της αλληλοπάθειας αναφέρεται στην απελευθέρωση χημικών ουσιών από ένα φυτό οι οποίες επιδρούν με κάποιο τρόπο σ’ ένα άλλο. Αυτές οι χημικές ουσίες συντίθενται είτε από διαφορετικά μέρη ενός φυτού, είτε απελευθερώνονται μέσω διαδικασιών φυσικής αποσύνθεσης. Η αλληλοπάθεια αποτελεί έναν μηχανισμό επιβίωσης που επιτρέπει σε πολλά φυτά να ανταγωνιστούν γειτονικά για θρεπτικά στοιχεία. Εκτός από τα φυτά και άλλοι οργανισμοί όπως τα βακτήρια, οι ιοί και οι μύκητες έχουν αλληλοπαθητικές ιδιότητες.

Συνήθως οι αναφορές σε αλληλοπαθητικά φαινόμενα σχετίζονται με αρνητικές επιδράσεις, αλλά αυτό δεν είναι απόλυτα σωστό. Πολλές φορές η αρνητική επίδραση σε ένα φυτό σημαίνει ωφέλεια για ένα άλλο. Για παράδειγμα οι αλληλοπαθητικές ιδιότητες πολλών φυτών κάλυψης ή χλοοταπήτων συμβάλλουν στην καταπολέμηση των ανεπιθύμητων ζιζανίων.

Το πιο γνωστό παράδειγμα αλληλοπαθητικής δράσης είναι εκείνο της καρυδιάς. Σε όλα τα μέρη του δένδρου παράγεται η ουσία υδροζουγκλόνη η οποία μετατρέπεται σε αλληλοτοξίνη όταν εκτεθεί στο οξυγόνο. Οι ρίζες, τα φύλλα και τα κλαδιά που αποσυντίθενται απελευθερώνουν την ζουγκλόνη στο έδαφος αναχαιτίζοντας την ανάπτυξη πολλών φυτών και ιδιαίτερα της οικογένειας Solanaceae (τομάτες, πιπεριές, κτλ).

Τα συμπτώματα των αλληλοπαθητικών επιδράσεων δεν είναι συνήθως εμφανή αλλά είναι δυνατόν σε πολλές περιπτώσεις να τα συμπεράνουμε. Για παράδειγμα όταν η αζαλέα μας μαραθεί, παρά τις ιδανικές συνθήκες ανάπτυξης που της προσφέραμε, πρέπει να διερευνήσουμε αν τα γειτονικά φυτά θα μπορούσαν να δράσουν αλληλοπαθητικά. Εκτός από την καρυδιά, το γρασίδι τύπου Kentucky επιδρά ανασταλτικά στην ανάπτυξη της αζαλέας. Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η απουσία βλάστησης σπόρων στις τροφές των πουλιών. Αυτό οφείλεται στην παρουσία σπόρων ηλίανθου οι οποίοι περιέχουν τοξίνες που απαγορεύουν την οποιαδήποτε βλάστηση σπόρου και ανάπτυξη φυταρίου.

Εάν διαπιστώσετε την παρουσία ανταγωνιστικών φυτών στον κήπο σας δεν χρειάζεται να ανησυχείτε. Η συνύπαρξη τους διασφαλίζεται με την τήρηση ασφαλών αποστάσεων και την ποιότητα του εδάφους. Ειδικότερα στη δεύτερη περίπτωση, όσο πιο βαρύ το έδαφος τόσο πιο πολλές τοξίνες δεσμεύονται, ενώ καλά στραγγιζόμενα εδάφη βοηθούν στη μετακίνηση των τοξινών κάτω από τη ριζόσφαιρα των φυτών. Επίσης, η παρουσία μικροοργανισμών στο έδαφος μπορεί να συμβάλλει στην αποσύνθεση ή μετατροπή των τοξινών σε ηπιότερες μορφές, αλλά και στην ενίσχυση των αλληλοπαθητικών φαινομένων.

Η αλληλοπάθεια δεν είναι καινούρια έννοια. Την χρησιμοποίησε ο αυστριακός φυσιοδίφης Hans Molisch το 1937 αλλά πολύ νωρίτερα οι αρχαίοι έλληνες και οι ρωμαίοι είχαν αναφερθεί σε σχετικά φαινόμενα. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος συχνά αναφέρεται στις τοξικές επιδράσεις της μαύρης καρυδιάς. Επιπλέον τα αλληλοπαθητικά φαινόμενα σχετίζονται με διεργασίες των φυσικών συστημάτων όπως η αποκατάσταση των δασών η οποία είναι αποτέλεσμα και της αλληλοπάθειας.

” “