Μια παλιά, αλλά πάντοτε στη μόδα καραμέλα στο στόμα πολιτικών, γεωτεχνικών, αγροτών και επιχειρήσεων είναι η έννοια της συμβολαιακής γεωργίας. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα είδος προστατευμένης επιχειρηματικότητας, που ενίοτε οι ίδιοι άνθρωποι οι οποίοι προωθούν τη συμβολαιακή παραγωγή καταριούνται ως παρασιτική!

Όντας ρεαλιστές δεν είναι κακή η ιδέα, ιδιαίτερα στο γεωργικό τομέα και σε δύσκολες εποχές για την αγορά, να εξασφαλιστεί ένα βιώσιμο εισόδημα για τους παραγωγούς. Αν όμως κάποιος αναζητήσει την αλήθεια στα ελληνικά δεδομένα θα διαπιστώσει ότι ακόμα είναι μικρός ο βαθμός διείσδυσης της κλειστής επιχειρηματικότητας. Γιατί συμβαίνει όμως αυτό;

Οι λόγοι είναι διάφοροι και ερμηνεύονται ανάλογα με το είδος του προϊόντος, την επάρκεια δομών και κυρίως την εκπαίδευση των αγροτών! Σημαντικό ρόλο στην εφαρμογή του μέτρου της συμβολαιακής παραγωγής καλούνται να διαδραματίσουν και οι αγροτικοί συνεταιρισμοί, ως κεντρικοί διαχειριστές. Θα είναι σίγουρα μια καλή ευκαιρία αναβάθμισης του ρόλου τους, σε μια περίοδο που η ύπαρξή τους αμφισβητείται έντονα (κακώς κατά την άποψή μου, ορθώς κατά τα δεδομένα).

Τα μοντέλα της συμβολαιακής γεωργίας διαφέρουν ανάλογα τους εμπλεκόμενους φορείς και πρόσωπα στη διαδικασία παραγωγής και πώλησης. Συνήθως το συμβόλαιο κλείνεται ανάμεσα σε μια βιομηχανική-μεταποιητική μονάδα και τον παραγωγό, περιλαμβάνοντας μεταξύ άλλων όρους παράδοσης, ποιοτικά χαρακτηριστικά, ποσότητα παράδοσης και τιμή πώλησης. Ενδεικτικές περιπτώσεις-παραλλαγές αυτού του κεντρικού προτύπου έχουν παρατηρηθεί στους εξής τομείς:

Σαλιγκαροτροφία: οι μεταποιητικές μονάδες αναλαμβάνουν το στήσιμο της μονάδας υπό κάποιο αντίτιμο, παρέχουν τεχνογνωσία και εξασφάλιση απορρόφησης της παραγωγής.

Ενεργειακές καλλιέργειες: οι βιομηχανίες έχουν δικαίωμα απορρόφησης συγκεκριμένων ποσοτήτων βιοντίζελ που καθορίζονται από ΚΥΑ, συνάπτοντας ετήσιες συμφωνίες με τους γεωργούς. Η βιωσιμότητα της εκμετάλλευσης σε αρκετές περιπτώσεις εξαρτάται άμεσα από την κοινοτική επιδότηση.

Γεωργία- Κτηνοτροφία (γενικότερα): τελευταία λανσάρεται το πολύπλευρο μοντέλο της συμβολαιακής γεωργίας, όπου μια τράπεζα (η Πειραιώς στην ελληνική περίπτωση) παρεμβάλλεται ανάμεσα στον παραγωγό και την μεταποιητική μονάδα. Το πιστωτικό ίδρυμα ουσιαστικά πιστώνει τον παραγωγό ώστε να προμηθευτεί τα απαραίτητα εφόδια (από συνεργαζόμενα καταστήματα) για την καλλιέργεια, χωρίς να βάλει το χέρι στην τσέπη. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι ο παραγωγός να παρουσιάσει συμβόλαιο με μονάδα εγκεκριμένη από την τράπεζα. Μόλις πραγματοποιηθεί η πληρωμή στον τραπεζικό λογαριασμό, αφού αφαιρεθεί το ποσό που χρησιμοποίησε ο γεωργός για τα εφόδια του, το υπόλοιπο είναι το κέρδος από την καλλιέργεια.

Μια εξαιρετική παραλλαγή, που την άκουσα σε ένα από τα πρόσφατα ταξίδια μου στην ύπαιθρο, είναι η παρεμβολή του αγροτικού συνεταιρισμού ολοκληρωτικά ή μερικώς στη θέση της τράπεζας. Ο συνεταιρισμός ως προμηθευτικός και συντονιστικός οργανισμός είναι δυνατόν να πιστώσει τα μέλη του, ώστε να αγοράσουν όλα τα απαραίτητα εφόδια με μόνη συνεπακόλουθη προϋπόθεση οι αγορές να γίνουν από τον συνεταιρισμό. Η συμφωνία στην πραγματικότητα κλείνεται μεταξύ συνεταιρισμού και μεταποιητικής μονάδας, με αρκετά οφέλη που θα γίνουν κατανοητά στην επόμενη παράγραφο όπου θα αναφερθούν τα εμπόδια στην πράξη. Η υλοποίηση ενός τέτοιου εγχειρήματος προϋποθέτει δραστήριες διοικήσεις, με όραμα για το συνεταιριστικό κίνημα που προσωπικά έχω συναντήσει τελευταία.

Φυσικά δεν είναι όλα ρόδινα φτιαγμένα και παρουσιάζονται αρκετά προβλήματα στην υλοποίηση. Η ελληνική πραγματικότητα έχει δείξει ότι οι συμφωνίες δεν τηρούνται πάντοτε από τα δύο συμβαλλόμενα μέρη, την μονάδα ή τον παραγωγό. Κύρια αιτία είναι η διαμόρφωση τιμών που οδηγούν σε αθέτηση της συμφωνίας και φυσικά σε ουσιαστική απουσία κυρώσεων. Αυτή η κατάσταση κυρίως παρατηρείται σε προϊόντα που χαρακτηρίζονται ως χρηματιστηριακά (σιτάρι, ελαιόλαδο κτλ) και η τιμή τους αλλάζει εύκολα από έτος σε έτος. Οπότε μια μονάδα βρίσκει φτηνότερη πρώτη ύλη από το εξωτερικό και ανακαλύπτει χίλιους δύο λόγους για να μην παραλάβει τις συμφωνηθείσες ποσότητες από το εσωτερικό. Αντίστροφα, ο παραγωγός λειτουργώντας ευκαιριακά «πουλάει» τη συμφωνία μόλις η τιμή του προϊόντος διαμορφωθεί σε ευνοϊκότερα επίπεδα. 

Η καλύτερη λύση δεν βρίσκεται στην ανακάλυψη δικονομικών δικλείδων αλλά στην ανακάλυψη έμπιστων συνεργατών. Έμπιστη θεωρείται μια επιχείρηση με σταθερή και συνεπή παρουσία στην αγορά, έμπιστος θεωρείται ένας συνεταιρισμός που αναλαμβάνει να βάλει “πλάτη” για τα μέλη του, επιβραβεύοντας τους συνεπείς παραγωγούς και αποκλείοντας τους κακοπροαίρετους (σ.σ. μακριά από μένα ο διαχωρισμός καλοί-κακοί πολίτες που προωθείται συστηματικά στην ελληνική κοινωνία, αναφέρομαι σε καλούς και κακούς επαγγελματίες).